ADHD czyli krótko o nadpobudliwości psychoruchowej

 Co myślisz, gdy czytasz, słyszysz ADHD? Zapewne wiele z Was pomyśli, jakiś wymysł, jakaś bujda, wszystkim jest już znane to zaburzenie, nie da się już więcej powiedzieć w tym temacie. Czy aby na pewno? 

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest jednym z najczęstszych zaburzeń wieku szkolnego. Okazuje się, że jego rozpoznanie szacuje się na 5-7%. W praktyce oznacza to, dla nas nauczycieli w szczególności, że ucznia z taką diagnozą możemy spotkać w każdej klasie szkolnej. 

Sprawdźmy to... Czy masz w swojej klasie, lub spotkałaś się z dzieckiem z ADHD? 

Dla wielu ADHD nie istnieje, a jest to tylko wymysł i sposób na usprawiedliwianie chamstwa i braku wychowania u dzieci. Ważne jest jednak to, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest diagnozą zarówno medyczną, jak i psychologiczną. 

W dzisiejszym artykule przedstawię Wam ADHD. Omówię krótko definicję, etiologię, obraz kliniczny oraz krótko przedstawię, jakie istnieją możliwości terapii i leczenia. 

Jeśli artykuł okaże się dla Was przydatny, dajcie znać w komentarzu lub w moich mediach społecznościowych :) Dziękuję!

ADHD- definicja, etiologia

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej zwany z języka angielskiego ADHD (attention deficit hyperactivity disorder) jest zaburzeniem neurorozwojowym.  

Oznacza to, że ADHD nie jest winą rodziców, ani dziecka. ADHD może być dziedziczne czyli przekazywane z pokolenia na pokolenie. Jednak główną przyczyną zaburzenia jest odmienny zestaw genów, który powoduje, że mózg rozwija się w odmienny sposób - część mózgu odpowiedzialna za hamowanie reakcji rozwija się wolniej i działa słabiej. Krótko mówiąc w ADHD zauważa się silniejsze działanie układu pobudzenia niż hamowania reakcji (np. koncentrowanie się, panowanie nad emocjami, spokojne siedzenie). 

Ważne i konieczne do powiedzenia jest również to, że istnieją pewne grupy osób, u których wystąpienie ADHD jest bardziej prawdopodobne. Są to:

- wcześniaki, 

- dzieci i młodzież z diagnozowanym zachowaniem opozycyjno- buntowniczym lub zaburzeniem zachowania, 

- dzieci i młodzież z zaburzeniami nastroju (depresja, zaburzenia lękowe), 

- osoby, u których w najbliższej rodzinie zdiagnozowano ADHD,

- osoby z epilepsją, 

- osoby z zaburzeniami neurorozwojowymi np. spektrum autyzmu, zaburzenia tikowe, niepełnosprawność intelektualna, specyficzne trudności w uczeniu się. 

- osoby dorosłe z zaburzeniami psychicznymi, 

- osoby z historią nadużywania substancji psychoaktywnych, 

- osoby z nabytym uszkodzeniem mózgu. 

Obraz kliniczny 

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej diagnozuje się na podstawie triady objawów, które trwają latami i występują w różnych środowiskach (w szkole, w domu, w pracy, itd.). Tymi trzema grupami objawów są:

- zaburzenia koncentracji uwagi,

- nadmierna impulsywność,

- nadmierna ruchliwość (nadruchliwość). 

triada objawów ADHD

Warto wspomnieć, że nie wszystkie dzieci będą przejawiały wszystkie wymienione wyżej objawy. Według klasyfikacji DSM-V można rozpoznać kilka podtypów nadpobudliwości psychoruchowej:

• podtyp z przewagą zaburzeń uwagi - zwane ADD (ang. attention deficit disorder). O tym podtypie mówimy wtedy, gdy głównym objawem występującym są zaburzenia koncentracji uwagi. Występuje najczęściej u dziewczynek. 
• podtyp z przewagą nadruchliwości/ nadmiernej impulsywności - ten podtyp najczęściej diagnozowany jest u dzieci młodszych. 
• podtyp mieszany - u dziecka zauważa się wszystkie trzy grupy objawów. Krótko mówiąc jest to tzw. pełny obraz ADHD. Według badań wynika, że ten podtyp dotyczy głównie chłopców. 

!Należy pamiętać również o tym, że obraz objawów może zmieniać się w zależności od wieku. Jedna objawy mogą zanikać, inne nasilać się bardziej. 

Przyjrzyjmy się teraz całej triadzie objawów z bliska. 

1. Zaburzenia koncentracji uwagi przedstawiam dość szczegółowo na poniższych grafikach. 

Charakterystyka zaburzeń koncentracji uwagi 

Objawy zaburzeń uwagi 

2. Nadruchliwość można opisać jako konieczność bycia w ciągłym ruchu. O ile sama nadmierna potrzeba ruchu nie stanowi problemu, tak w połączeniu z nadmierną impulsywnością jest dużym wyzwaniem dla otoczenia.  Najłatwiej przedstawić charakterystykę nadruchliwości na podstawie przykładów konkretnych zachowań. Znajdziecie je na poniższej grafice. 

Zachowania występujące w nadruchliwości

3. Nadmierna impulsywność wiąże się z trudnościami w przewidywaniu konsekwencji swojego działania. Nadmiernie impulsywne dziecko najpierw "robi", potem "myśli". Nie zastanawia się nad sensem danego zachowania czy bezpieczeństwem. Osoby te często rozpoczynają wykonywanie czynności, zadania bez zrozumienia instrukcji. Skutkiem takiego zachowania są najczęściej gorsze oceny w szkole. Ponadto, nadmierna impulsywność powoduje u dzieci trudności w nauce na podstawie wcześniejszych doświadczeń oraz przystosowania się do ogólnie panujących zasad. Co ciekawe, osoby te znają reguły, natomiast się do nich nie dostosowują. Dzieci z problemami z impulsywnością również mają trudność z poczekaniem na swoja kolej. Gdy czegoś bardzo chcą, musi to być "tu " i "teraz" czyli mają problem z odraczaniem przyjemności. 

4. Inne objawy towarzyszące ADHD: 

• labilność emocjonalna,
• nieumiejętność radzenia sobie z doświadczaniem porażek,
• niedojrzałość emocjonalna i społeczna,
• słabe rozumienie pojęcia czasu,
• tendencja do wchodzenia w dyskusje. 

ADHD a inne zaburzenia

Wraz z ADHD mogą współwystępować inne zaburzenia. Do najczęstszych zalicza się:

• zachowania opozycyjno- buntownicze czy zaburzenia zachowania - objawiają się one m.in. zachowaniami prowokacyjnymi, częstymi wybuchami złości, krzywdzenie innych. 
• zaburzenia lękowe wiążą się z niską samooceną, gorszymi relacjami z rówieśnikami, trudnościami w relacjach interpersonalnych. Ponadto wystąpienie tych zaburzeń może spowodować w przyszłości wystąpienie depresji i uzależnień. 

Terapia i leczenie ADHD

Większość wytycznych  zaleca rozpoczęcie leczenia od metod terapeutycznych. Dopiero później, gdy te nie przyniosą efektów warto rozpocząć farmakoterapię. 

Najbardziej skuteczną krótkoterminową metodą w terapii osób z ADHD jest behawioralna modyfikacja zachowań. Choć istnieją inne metody tj. terapia indywidualna, grupowa, diety, odpowiednia suplementacja, EEG biofeedback, treningi uwagi, itd. Wspomniana przeze mnie metoda według praktyków i specjalistów (często w połączeniu z terapią farmakologiczną ) daje jednak najlepsze efekty. 

Według standardów europejskich i amerykańskich występują następujące zalecenia do pracy z dzieckiem z ADHD: 

1. Psychoedukacja rodziców i dziecka na temat ADHD:

- rozmowa z psychologiem, psychiatrą, pedagogiem na temat zaburzenia, 

- ulotki informacyjne, 

- przekazanie przydatnych publikacji, listy książek, artykułów. 

2. Oddziaływania terapeutyczne- warto tu wspomnieć, że terapia behawioralna nie zmniejszy nasilenia objawów, ale jej celem jest wspomaganie dziecka w różnych sferach życia np. w funkcjonowaniu w domu, w szkole, w relacjach rówieśniczych, podnoszenie samooceny, leczenie współwystępujących zaburzeń. 

Oddziaływania terapeutyczne mogą dotyczyć zarówno dzieci z ADHD, ale i ich rodziców. Zaleca się udział rodziców w warsztatach umiejętności rodzicielskich, oparte na założeniach metod behawioralnych. 

3. Kontakt z szkołą (z nauczycielami, specjalistami pracującymi w szkole) - jest niezbędny w celu wyjaśnienia diagnozy, omówienia strategii współpracy, zaproponowanie planu działania w szkole. W Polsce, uczeń z diagnozą może otrzymać opinię z poradni psychologiczno- pedagogicznej (jest ona najczęściej stosowana) lub orzeczenie o kształceniu specjalnym (tylko wtedy, gdy u ucznia diagnozuje się inne zaburzenia neurorozwojowe tj. spektrum autyzmu lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym lub niedostosowanie społeczne). Ucznia z ADHD obejmuje się pomocą psychologiczno- pedagogiczną w szkole. Obowiązkiem szkoły jest realizowanie zaleceń zawartych w opinii lub w orzeczeniu. 

4. Zaleca się interwencje behawioralne w szkole, które obejmują szkolenia nauczycieli z technik behawioralnych. 

5. Leczenie farmakologiczne - uznaje się za najbardziej skuteczną metodą leczenia ADHD. Należy jednak pamiętać, że ta terapia powinna być zastosowana, gdy inne metody nie są skuteczne, gdy u dziecka występują nasilone objawy lub gdy zdiagnozowano również inne zaburzenia (tj. depresję, problemy z zachowaniem). Leczenie powinno odbywać się pod kontrolą lekarza psychiatry lub neurologa dziecięcego. W Polsce dopuszczone są dwa rodzaje leków metylofenidat i atomoksetyna. 

Mam nadzieję, że ten krótki artykuł rozjaśnił Ci i przybliżył wiedzę na temat ADHD. Daj znać, jeśli artykuł był przydatny w komentarzu lub w mediach społecznościowych. Zajrzyj koniecznie na mój profil na FB i Instagramie, gdzie znajdziesz m.in. quizy, polecajki książkowe i propozycje zabaw. Zapraszam!

Dziękuję, za to, że tu zaglądasz i dołączasz do bluefingersowej społeczności <3

Bibliografia:

https://www.nice.org.uk/guidance/NG87

American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. DSM-V, 5. wyd., Arlington, VA : American Psychiatric Publishing, 2013.

Janiszewska E. , Janiszewski A., Nadpobudliwość psychoruchowa — kryteria diagnostyczne, przebieg i trudności na różnych etapach rozwoju, w: Rocznik Filozoficzny Ignatianum, 2016. 

Głodkowska  J., Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową — „odczytać” zachowania niezawinione, Biuletyn Informacyjny Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Dysleksji 28 (2004).

Jerzak M., Kołakowski A., ADHD w szkole, Jak pracować z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej., Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2016, s.13-55.