Diagnoza funkcjonalna cz. 3 narzędzia diagnostyczne

W procesie diagnozy funkcjonalnej warto wykorzystywać różne narzędzia diagnostyczne, wręcz wskazana jest kombinacja wielu metod, aby ocena funkcjonowania dziecka była szczegółowa i wieloaspektowa. 

Można wykorzystać gotowe narzędzia diagnostyczne, można również przygotować samodzielne próby diagnostyczne wykorzystując konkretne sytuacje i zabawy. W dzisiejszym artykule przedstawię kilka ciekawych narzędzi diagnostycznych, które można wykorzystać w pracy w przedszkolu, czy w szkole. 

Pozostałe artykuły w temacie diagnozy funkcjonalnej:

DIAGNOZA FUNKCJONALNA, CZ.1 DEFINICJA

DIAGNOZA FUNKCJONALNA, CZ.2 METODY DIAGNOSTYCZNE

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Narzędzia diagnostyczne

1. Skala Ryzyka Dysleksji 

Autorka: Marta Bogdanowicz

Jest to narzędzie do wczesnego wykrywania symptomów dysleksji rozwojowej. Jest to narzędzie do badania przesiewowego, możliwe do wykorzystania przez nauczycieli i rodziców. Ta skala opracowana jest z normami dla dzieci klas 0 i 1 oraz 1 i 2, czyli dla dzieci w wieku 6-8 lat. Zdecydowaną zaletą tego narzędzia jest krótki czas badania. 

To narzędzie da podstawową wiedzę na temat funkcjonowania dziecka w zakresie:

• motoryki małej, 

• motoryki dużej,

 • funkcji wzrokowych,

 • funkcji językowych (percepcja i ekspresja),

 • uwagi.

Kwestionariusz Skali Ryzyka Dysleksji można pobrać na stronie Polskiego Towarzystwa Dyslektycznego lub znaleźć w poniższej literaturze. 

2. Narzędzie TROS-KA

Autorzy: Ewa Domagała- Zyśk, Tomasz Knopik, Urszula Oszwa

Narzędzie TROS jest narzędziem dla pracowników poradni psychologiczno- pedagogicznej, natomiast narzędzie KA może być stosowane przez nauczycieli specjalistów w placówkach edukacyjnych jako badanie przesiewowe. 

To narzedzie pozwala na określenie aktualnego poziomu rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych. Jest skierowane dla uczniów pomiędzy 9 a 13 rokiem życia. Niski wynik badania może świadczyć o konieczności wykonania pogłębionej diagnozy w poradni psychologiczno- pedagogicznej. 

Skala Ka może być wykorzystana przez wychowawców lub przez specjalistę prowadzącego zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno- społeczne. 

To narzędzie:

- może pomóc określić jakim stopniu niezbędne jest podjęcie odpowiednich działań terapeutycznych lub wspierających mających na celu zwiększenie kompetencji ucznia w obszarze społeczno-emocjonalnym (a tym samym zmniejszenie ryzyka niedostosowania społecznego).

- może pomóc w prowadzeniu przez wychowawcę obserwacji podłużnej w zakresie rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych uczniów (zalecany pomiar raz w roku).

- można wykorzystać do ewaluacji prowadzonych działań terapeutycznych.

Skala Ka to opis różnych sytuacji bliskich doświadczeniom uczniów  i dwa zróżnicowane jakościowo zachowania jako reakcje na nie, które należy ocenić na skali: niepodobne – trochę podobne – bardzo podobne.

Więcej o tym narzędziu przeczytasz tutaj: https://efs.mein.gov.pl/wp-content/uploads/2017/08/zal.15_troska_podrecznik_do_modelowego_zestawu_narzedzi_diagnoza_funkcjonalna_rozwoju-_spol_emoc.pdf

Tutaj pobierzesz narzędzie: https://ppp.jaworzno.edu.pl/p,119,materialy-dla-nauczycieli

3.   Kwestionariusz diagnozy i narzędzie badawcze w terapii pedagogicznej 

Autorki: Joanna Tomczak, Renata Ziętara

Jest to narzędzie do badania przesiewowego i służy do poznania rodzaju i zakresu zaburzeń dziecka. Kwestionariusz został podzielony na 9 części związanych z konretnym zaburzeniem. 

I. Charakterystyka ucznia

II. Charakterystyka czynności komunikania się

III. Słuch fonametyczny

IV. Czytanie

V. Pisanie

VI. Sfera ruchowa

VII. Percepcja wzrokowa

VIII. Orientacja

IX. Procesy myślowe

Narzędzie to można wykorzystać w całości lub wybiórczo. Jest to ciekawe narzędzie diagnostyczne do badania potrzeb edukacyjnych dzieci i przyczyn niepowodzeń edukacyjnych. 

Kwestionariusz stanowi również podstawę do opracowania planu i kierunków terapii pedagogicznej. 

4. VB-MAPP. Ocena osiągania kamieni milowych rozwoju i planowanie terapii. Program do oceny umiejętności językowych i społecznych dzieci z autyzmem i innymi zaburzeniami rozwoju

Autor: dr Mark Sundberg

Jest to to narzędzie, które dostarcza nauczycielom i rodzicom wiedzy na temat umiejętności uczenia się oraz umiejętności językowych i społecznych dzieci z autyzmem i innymi zaburzeniami rozwoju. Jest ono oparte na funkcjonalnej analizie języka Skinnera, na założeniach Stosowanej Analizy Zachowania oraz na kamieniach milowych rozwoju. Dzięki temu narzędziu możliwe jest też opracowanie Indywidualnego Programu Terapeutyczno- Edukacyjnego. 

Aby móc korzystać z tego narzędzia niezbędne jest zapoznanie się z podręcznikiem dołączonym do kwestionariusza. 

5. Język i komunikacja – skala obserwacyjna dla nauczycieli

Język i komunikacja moze służyć jako:

- narzędzie przesiewowe, gdy niepokoi nas funkcjonowanie dziecka. Narzędzia nie zdiagnozuje zaburzeń językowych, a jedynie może slużyć diagnozie edukaycjnej.

- narzędzie pomocne do rozpoznania głównych obszarów trudności w zakresie języka i komunikacji, co może pomóc w dostosowaniu wymagań o organizacji pracy z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

- narzędzie profilaktyczne do oceny funkcjonowania językowego dzieci.

Więcej o skali i możliwość darmowego pobrania: http://eduentuzjasci.pl/pmbe/1246-pracownia-testow-jezyk.html

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mam nadzieję, że tych kilka narzędzi okaże się przydatne w pracy. Zazwyczaj korzystasz z gotowych narzędzi, czy opracowujesz swoje próby diagnostyczne? 

Więcej o narzędziach dowiesz się z ebooka K. Krakowiak, ,Diagnoza specjalnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży Standardy, wytyczne oraz wskazówki do przygotowywania i adaptacji narzędzi diagnostycznych dla dzieci i młodzieży z wybranymi specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi, Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2017 - do pobrania TUTAJ. 

Przeczytaj więcej...

Diagnoza funkcjonalna, cz. 2 metody diagnostyczne

Diagnoza funkcjonalna to dość gorący temat w ostatnim czasie, szczególnie dla pedagogów specjalnych, którzy z założenia powinni się taką diagnozą zająć. Brzmi strasznie? W serii postów w tym temacie, postaram się udowodnić, że tak naprawdę to, co robimy opiera się na założeniach diagnozy funkcjonalnej. 

Kilka słów o diagnozie funkcjonalnej znajdziesz na blogu: KLIKAJ TUTAJ.

W dzisiejszym artykule postaram się przytoczyć kilka najważniejszych informacji dotyczących metod diagnostycznych. 

---------------------------------------------------------------------------------------------------

W procesie diagnozy funkcjonalnej warto wykorzystywać różne metody i  narzędzia diagnostyczne, wręcz wskazana jest ich kombinacja, aby ocena funkcjonowania dziecka była szczegółowa i wieloaspektowa. 

W diagnozie funkcjonalnej wykorzystujemy różnorodne źródła informacji i procedury diagnostyczne. 

Wykorzystać można: 

• metody bezpośrednie;
• metody pośrednie;
• metody eksperymentalne.

Do metod bezpośrednich zaliczyć można m.in. systematyczną i ciągłą obserwację dziecka,  ucznia w naturalnych sytuacjach, czy wykonanie przez niego testów diagnostycznych. 

Do metod pośrednich należą m.in. analiza wytworów, skale obserwacyjne, wywiady środowiskowe. 

Metody eksperymentalne to wykorzystanie na przykład eksperymentu psychopedagogicznego (wymagana jest zgoda). 

Poniżej omówię dokładniej kilka wybranych metod. 

Analiza dokumentacji dziecka

Analiza dokumentów dziecka polega przede wszystkim na zapoznaniu się z nimi, ich interpretacji pod kątem zgłębianego problemu. Analiza takich dokumentów dostarcza nam duzej wiedzy na temat aktualnego stanu zdrowia dziecka, jego rozwoju, aktualnego funkcjonowania, uwarunkowań środowiska rodzinnego, wychowawczego, czy ważnych wydarzeń z życia dziecka, które mogą rzutować na jego trudności. 

Analiza dokumentacji dziecka możliwa jest tylko wtedy, gdy rodzic dostarczy do placówki takie dokumenty. 

Do podstawowych dokumentów można zaliczyć:

• książeczkę zdrowia, 
• kartę zgłoszenia do przedszkola, 
• inne dokumenty dot. zdrowia i rozwoju np . diagnozy lekarskie, opinie psychologiczne,
• dokumenty wydane przez poradnię psychologiczno- pedagogiczną np. orzeczenie, opinia
• WOPFU
• IPET. 

Obserwacja

Obserwcja polega na spostrzeganiu i interpretowaniu zaobserwowanych zachowań, reakcji, właściwości psychoruchowego rozwoju dziecka oraz działań przez nie podejmowanych w różnych okolicznościach i w szerszym kontekście interakcji społecznych. 

Obserwacja tak naprawdę stanowi nieodłączny atrybut pracy nauczyciela. 

Ważne jest też, aby podczas obserwacji nie ingerować w przebieg badanych zjawisk. Również warto pamiętać, o tym mówila prof. Gruszczyk Kolczyńska, aby nie zapętlić się i nie popełniać pułapek interpretacyjnych, które polegają na analizowaniu informacji o dziecku, bez kontekstu sytuacyjnego, z pominięciem tego, co było przed i po. 

Techniki obserwacyjne: 

- bezpośrednia (obserwowanie zjawisk lub osób  bedąc z nimi w kontakcie),

- pośrednia (odnosi się nie wprost do obserwowanych zachowań, opiera się na informacjach uzyskanych od innej osoby),

- standaryzowana (z uwzględnieniem procedur i ściśle określonych kategorii),

- niestandaryzowana (całkowita swoboda w postrzeganiu faktów, zjawisk),

- jawna (dzieci wiedzą, że są obserwowane),

- ukryta (dzieci nie wiedzą, że są obserwowane). 

Wartościowe arkusze obserwacji znajdziesz w zasobach ORE: https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=24894

Analiza wytworów dziecka

Wybrane wytwory dziecka mogą być cennym narzędziem diagnostycznym , gdyż dają nam bogaty obraz jego rozwoju umysłowego, społecznego, wskazują na posiadane zdolności. 

Nauczyciel ma na co dzień dostęp do wytworów dzieci i uczniów. Należą do nich rysunki, prace z plasteliny, wycinanki, wydzieranki, prace konstrukcyjne, zeszyty ćwiczeń, zeszyty, karty pracy. 

Warto przyjrzeć się rysunkom dzieci, gdyż są one kopalnią wiedzy i informacji:. Warto zwrócić szczególną uwagę na:

• preferowaną przez dziecko tematykę (czy podejmuje różne, czy ciągle te same tematy podczas rysowania)
• ekspresję estetyczną (kreatywność, kolorystykę, poziom wyobraźni).
• poziom wykonania (sposób posługiwania się kredką, rodzaj linii, staranność w rysowaniu, proporocjonalność, itd).
•  kompozycja (w jaki sposób prystępuje do rysowania, czy ma plan, czy rysuje co mu przyjdzie do głowy, jak rozmieszcza rysunek na kartce).

Aby ustalić czy schemat rysunku odpowiada normie przeiwdzianej dla jego wieku, niezbędna jest znajomość prawidłowego rysunkowego rowoju dziecka (czyli od bazgrot do okresu fizjoplastyki np. wg Stefana Szumana).

Dialog

Dialog to cenna metoda wykorzystywana do poznania dziecka. Jest to swobodna rozmowa na określony temat. Dialog jest doksonałą metodą służącą uzupełnianiu i wzbogacaniu posiadanych już informacji o dziecku. Pozornie jest to łatwa metda pozyskiwania danych. Należy jednak pamiętać że wymaga od nauczyciela wielu kompetencji interpersonalnych, uważności i zaaganżowania. 

O czym można rozmawiać z dzieckiem? 

• zainteresowaniach, upodobaniach, talentach,
• form spędzania wolnego czasu, 
• przebiegu dotychczasowej nauki np. czytania i pisania, itd.

Poznamy dzięki temu, co dziecko lubi, w czym się dobrze czuje, a także umożliwi nam to zaplanowanie zadań podczas różnych form pomocy psychologiczno- pedagogicznej uwzględniając zaintersowania dziecka. 

Ponadto taki dialog to też cenny sposób na nawiązanie relacji z dzieckiem!

Przykładowy schemat rozmowy z dzieckiem- pobierz. 

Wywiad 

Wywiad to podstawowa metoda pozyskiwania danych na temat badanego zjawiska. Jest to rozmowa np. z rodzicem celem poznania faktów, opinii, postaw. Wywiad można przeprowadzić w oparciu o wcześniej przygotowany kwestionariusz. 

W rozmowie z rodzicem warto zapytać o:

• rozwoju dziecka, 
• nabywania poszczególnych umiejętności, 
• radzenia sobie z trudnościami, 
• sposobów uczenia się dziecka, 
• dodatkowej pracy w domu, 
• czasu poświęcanego dziecku przez rodziców w ciągu dnia, 
• pomocy udzielanej dziecku w odrabianiu lekcji,
• określenie, co dotychczas rodzice wykonali celem poprawy funkcjonowania dziecka.

Przykładowy schemat rozmowy z rodzicem- wywiad środowiskowy. 

Narzędzia diagnostyczne

W diagnozie funkcjonalnej można wykorzystać gotowe narzędzia diagnostyczne, można również przygotować samodzielne tworzenie prób diagnostycznych wykorzystując konkretne sytuacje i zabawy. 

Więcej o polecanych narzędziach diagnostycznych już wkrótce!

Zostaw po sobie ślad, jeśli uważasz, że te treści są przydatne!

Przeczytaj więcej...

Diagnoza funkcjonalna cz.1

Ostatnio dużo mówi się o diagnozie funkcjonalnej, która tak naprawdę stanowi podstawę pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebamai edukacyjnymi w placówkach. 

Z tego artykułu dowiesz się, czym jest diagnoza funkcjonalna oraz jakie są jej etapy. Śledź mnie na bieżąco, gdyż w temacie diagnozy pojawi się więcej treści :)

Diagnoza- definicja

Termin diagnoza wywodzi się od greckiego słowa diagnosis i oznacza rozróżnianie, osądzanie, a jego specjalistycznym odpowiednikiem jest rozpoznanie. 

Według A. Kamińskiego diagnoza to

Rozpoznanie badanego stanu rzeczy na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości przez przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonego typu oraz przez wyjaśnienie genetyczne tego stanu, określenie jego fazy obecnej i przewidywanej okresu. 

Diagnosta powinien zadawać sobie pytania, takie jak:

• jakie przyczyny pierwotnie zadziałały,
• w jakiej fazie rozwoju znajduje się podmiot,
• jaki ciąg zdarzeń doprowadził do stanu obecnego,
• jakie znaczenie dla całości, w której znajduje się dany podmiot czy proces ma jego stan obecny,
• jak rozwinie się w przyszłości ten stan.

Diagnozowanie to nic innego jak proces aktywnego poszukiwania danych (informacji) potrzebnych w podjęciu decyzji o działaniach terapeutycznych, edukacyjnych, zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) jednostki. Diagnozujemy po to, aby poprzez działania terapeutyczne, naprawcze, profilaktyczne przeciwdziałać dyskomfortowi jednostki lub jego najbliższego otoczenia. 

Dzięki diagnozie powinniśmy być w stanie odpowiedzieć na podstawowe pytania dotyczące konkretnej jednostki i kontekstu jej działania:

• Jak jest?
• Dlaczego tak właśnie jest?
• Jak to się dzieje?
• Dlaczego będzie tak a nie inaczej?
• Co zrobić by uzyskać pożądany stan?.

Można wymienić kilka modeli diagnozy. Najpopularniejsze to: nozologiczna, funkcjonalna, interakcyjna. 

Celem diagnozy nozologicznej jest odróżnienie konkretego zaburzenia (problemu) od innych. Do tego typu diagnozy wykorzystuje się m.in. podręczniki diagnostyczne:

1. Klasyfikacja ICD ( International Classification of Diseases and Related Helath Problems). Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnyh Światowej Organizacji Zdrowia. Najnowsza wersja podręcznika ICD- 11. 
2. DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) System Klasyfikacji i Kryteriów Diagnostycznych Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Najnowsza wersja podręcznika DSM-V. 

Diagnoza interakcyjna dokonywania przy współudziale pacjenta, ale z uwzględnieniem realnych warunków sytuacji oraz interesów instytucji.

Diagnoza funkcjonalna

Diagnoza funkcjonalna szuka odpowiedzi na pytanie jak człowiek funkcjonuje? lub będzie funkcjonować w danej sytuacji (w jakiejś roli społecznej, w jakimś rodzaju zadań) i z czego to wynika (jakie znaczenie mają czynniki psychologiczne). Celem diagnozy fucnkjonalnej jest jak najpełniejsze poznanie funkcjonowania jednostki lub grupy.

W placówkach oświatowych formalnym źródłem, umożliwiającym określenie ram diagnozy funkcjonalnej, jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, które definiuje zadania pomocy psychologiczno-pedagogicznej: 

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym.

Definicja ta wskazuje na następujące kwestie:

• rozróżnia potrzeby rozwojowe i edukacyjne, 
• rozróżnia potrzeby i możliwości dziecka,
• wyodrębnia czynniki osobowe oraz środowiskowe ( za klasyfikacją ICF, która wraz z ICD-11 stanowi pełny, współczesny sposób całościowego rozumienia osoby, pozwalającym skuteczniej i trafniej budować system wsparcia i tworzyć właściwe warunki rozwoju). 
• wskazuje, że ostatecznym celem pomocy jest aktywne i pełne uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym (przy czym nie oznacza to obowiązku korzystania z całej oferty szkoły przez każdego ucznia, ale istnienie warunków do pełnej realizacji możliwości danego dziecka, ucznia).

Wielowymiarowość diagnozy funkcjonalnej polega na tym, aby uwzględniać następujące obszary badań: 

• sfery fizycznej oraz motorycznej (odnoszących się do strukturalnego aspektu zdrowia); 
• sfery poznawczej (dotyczącej uwagi, percepcji, myślenia, pamięci, wyobraźni, mowy i języka);
• sfery emocjonalno-społecznej; 
• sfery moralnej i duchowej; 
• osobowości.

Etapy diagnozy funkcjonalnej

Etapem pierwszym nazywamy diagnozę konstatującą, czyli opisującą fakty o funkcjonowaniu dziecka, w tym również jego zasoby, deficyty, mocne strony, uzdolnienia, predyspozycje. Na tym etapie diagnozy współpracują rodzice, nauczyciele, specjaliści pracujący w placówce  oraz w poradni psychologiczno- pedagogicznej oraz pośrednio rówieśnicy. Na tym etapie korzysta się z różnych narzędzi pomiarowych wystandaryzowanych oraz niewystandaryzowanych. 

Specjaliści w poradni psychologiczno- pedagogicznej przeprwadzają diagnozę specjalistyczną. Natomiast nauczyciele i specjaliści w placówce diagnozę przesiewową. 

Drugim etapem jest diagnoza ukierunkowująca lub projektująca działania. Jest to moment, w którym następuje opracowanie programu o charakterze naprawczym, profilaktycznym, prorozwojowym. Nauczyciele i specjaliści pracujący z dzieckiem we współpracy z rodzicami wdrażają go w codzienną praktykę placówki. 

Ostatnim etapem jest diagnoza weryfikująca, w której dokonywana jest ewaluacja podjętych działań, ocena efektywności udzialnego wsparcia. Podczas tego etapu, należy też dokonać decyzji o kontynuacji diagnozy, wsparcia w dotychczasowej lub zmienionej formie. 

Cechy diagnozy funkcjonalnej

• wielokontekstowość- w diagnozie uwzględnia się różne źródła dotyczące oceny funkcjonowania dziecka: od samego ucznia, jego rodziców, nauczycieli, rówieśników oraz różnych specjalistów takich jak pedagogów, psychologów, logopedów, lekarzy (wielospecjalistyczny wymiar diagnozy). 
• profilowość- stosowanie różnych narzędzi pomiarowych pozwala na określenie profilu rozwoju ucznia (także jego strefy najbliższego rozwoju). Określenie profilu rozwoju dziecka pomoże nam ocenić w jakich sferach nastąpił progres/ regres. 
• neutralność- powinna zostać zachowana nieinwazyjność badania. 
• prognostyczność- wynik diagnozy funkjconalnej pozwala na przewidywanie rozwoju ucznia, jego zachowania oraz strefę najbliższego rozwoju.
• pozytywny charakter diagnozy- oprócz deficytów dziecka, diagnoza wskazuje na zasoby dziecka, jego mocne strony, predyspozycje, zainteresowania. 

Mam nadzieję, że ten artykuł okazał się dla Ciebie przydatny. Jeśli masz jakieś wątpliwości dotyczące diagnozy funkcjonalnej, pytaj!

Bibliografia: 

1. T. Knopik, Diagnoza funkcjonalna Planowanie pomocy psychologiczno- -pedagogicznej. Działania postdiagnostyczne, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2018.

2. Praca zbiorowa pod redakcją K. Krakowiak, Diagnoza specjalnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży Standardy, wytyczne oraz wskazówki do przygotowywania i adaptacji narzędzi diagnostycznych dla dzieci i młodzieży z wybranymi specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi, Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2017.

Przeczytaj więcej...