Pedagog szkolny a pedagog specjalny- podobieństwa i różnice pracy dwóch różnych specjalistów

 Od roku szkolnego 2022/23 w placówkach oświatowych mamy nowe stanowisko pracy – pedagoga specjalnego. Wiele osób ma problem z odróżnieniem roli pedagoga szkolnego od pedagoga specjalnego, a musimy pamiętać, że to dwa różne stanowiska. Wychodząc naprzeciw Waszym pytaniom, dotyczącym zarówno pracy pedagoga szkolnego, jak i pedagoga specjalnego postanowiłyśmy z Eweliną z @pedagogonline.pl przygotować dla Was artykuł, w którym staramy się wyjaśnić rolę i zadania pedagoga szkolnego oraz pedagoga specjalnego, a także podkreślić ścisłą współpracę tych dwóch specjalistów. Artykuł ma formę pytań i odpowiedzi – mamy nadzieję, że taka struktura będzie dla Was bardziej przejrzysta, a treści, które przygotowałyśmy w pełni rozwieją Wasze wątpliwości. Zatem zaczynamy 😊

  Jakie przepisy prawa regulują pracę pedagoga szkolnego, 

a jakie pedagoga specjalnego?

Ewelina: Zadania pedagoga szkolnego zostały wyszczególnione w Rozporządzeniu MEN z dn. 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Dla pedagoga szkolnego ważne będą także:

• Rozporządzenie MEN z dn. 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.
• Rozporządzenie MEN z dn. 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji

Dodatkowo przepisami, z którymi powinna zapoznać się każda osoba pracująca w szkole są:

●        Ustawa z dn. 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

●        Ustawa z dn. 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe. 

●        Ustawa z dn. 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela. 

●        Rozporządzenie MEN z dn. 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczególnych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.

Ważne są także dokumenty regulujące pracę w danej szkole, czyli m.in. statut szkoły, różnego rodzaju regulaminy i procedury. Dla pedagoga szkolnego bardzo istotny będzie także szkolny program wychowawczo-profilaktyczny, który określa sposób realizacji celów kształcenia oraz zadań wychowawczych zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, uwzględniając kierunki i formy oddziaływań wychowawczych, których uzupełnieniem są działania profilaktyczne skierowane do uczniów, rodziców i nauczycieli.

Wiola: Na samym początku należy wspomnieć, że w nowelizacji ustawy Karty Nauczyciela wprowadzono nowe stanowisko jakim jest pedagog specjalny. Stanowisko to funkcjonuje obok pedagoga szkolnego, psychologa szkolnego, terapeuty pedagogicznego, doradcy zawodowego oraz logopedy. Zadania pedagoga specjalnego zostały szczegółowo opisane w  Rozporządzeniu MEN z dn. 22 lipca 2022 zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach. Ponadto pedagog specjalny powinien zapoznać się z takimi dokumentami jak:

●       Rozporządzenia MEN z dn. 22 lipca 2022 w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych

●       Rozporządzenia MEN z dn. 23 sierpnia 2022 zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli

●       Rozporządzenie MEN z dn. 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Jak można zauważyć dokumenty te obowiązują również pedagoga szkolnego. Można wysnuć więc wniosek, że to samo prawo reguluje pracę pedagoga szkolnego  i specjalnego.

Jakie są zadania pedagoga szkolnego, a jakie pedagoga specjalnego?

Ewelina: Jak już wyżej wspomniałam zadania pedagoga szkolnego dokładnie zostały opisane w Rozporządzeniu MEN z dn. 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Do zadań pedagoga szkolnego wynikających z rozporządzenia należy:

●       Prowadzenie badań i wszelkich działań mających na celu diagnozowanie uczniów pod kątem ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych.

●       Diagnozowanie sytuacji wychowawczej uczniów.

●       Udzielanie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formach odpowiednich do rozpoznanych potrzeb.

●       Podejmowanie działań profilaktycznych z zakresu profilaktyki uzależnień oraz innych problemów dzieci i młodzieży.

●       Minimalizowanie skutków zaburzeń rozwojowych i zapobieganie zaburzeniom zachowania oraz inicjowanie różnych form pomocy w środowisku szkolnym.

●       Prowadzenie działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych.

●       Zapewnienie pomocy rodzicom i nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości, predyspozycji i uzdolnień uczniów.

●       Wspieranie nauczycieli, wychowawców oraz szkolnych specjalistów w zakresie rozpoznawania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, a także udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Ponadto pedagog szkolny zobowiązany jest dokumentować swoją pracę w dzienniku pedagoga (lub w dzienniku elektronicznym – wszystko zależy od preferencji danej szkoły).

Wiola: Zadania pedagoga specjalnego określone przez wspomniane wyżej rozporządzenie to:

●        współpraca z nauczycielami, wychowawcami grup wychowawczych lub innymi specjalistami, rodzicami oraz uczniami w:

1.  rekomendowaniu dyrektorowi szkoły lub placówki do realizacji działań w zakresie zapewnienia aktywnego i pełnego uczestnictwa uczniów w życiu szkoły i placówki oraz dostępności, o której mowa w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami ,
2.  prowadzeniu badań i działań diagnostycznych związanych z rozpoznawaniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu szkoły i placówki,
3. rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych uczniów,
4.  określaniu niezbędnych do nauki warunków, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, w tym wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia;

●         współpraca z zespołem, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 2 ustawy, w zakresie opracowania i realizacji indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, w tym zapewnienia mu pomocy psychologiczno-pedagogicznej;

●        wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w:

1.  rozpoznawaniu przyczyn niepowodzeń edukacyjnych uczniów lub trudności w ich funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu szkoły lub placówki,
2.  udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w bezpośredniej pracy z uczniem,
3.  dostosowaniu sposobów i metod pracy do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz jego możliwości psychofizycznych,
4.  doborze metod, form kształcenia i środków dydaktycznych do potrzeb uczniów;

●        udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, rodzicom uczniów i nauczycielom;

●        współpraca, w zależności od potrzeb, z innymi podmiotami, o których mowa w § 5 ust. 3 oraz w § 6;

●       przedstawianie radzie pedagogicznej propozycji w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły lub placówki w zakresie zadań określonych w pkt 1–5.

Ponadto, pedagog specjalny dokumentuje swoją pracę w dzienniku pedagoga specjalnego w wersji papierowej lub elektronicznej.

 

Jak wygląda praca pedagoga szkolnego w praktyce, a jak pedagoga specjalnego?

Ewelina: Praca pedagoga szkolnego jest niezwykle dynamiczna i nieprzewidywalna. Każdy dzień jest inny – niekiedy bywa bardzo spokojnie, innym razem dzieje się wiele. Nie zawsze plan dnia, który założymy będziemy w stanie zrealizować, dlatego warto mieć to na uwadze. Niemniej jednak ja lubię planować swoją pracę i kiedy jest to możliwe staram się działać zadaniowo. Pracę pedagoga szkolnego mogłabym podzielić na dwa obszary – pracę z dokumentacją oraz pracę z ludźmi (uczniami, rodzicami, nauczycielami, dyrekcją oraz instytucjami).

Praca z dokumentacją to przede wszystkim aktualizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a więc dbanie o to, aby każdy nauczyciel i wychowawca danego ucznia zapoznał się z jego dokumentami oraz aby uczeń, który powinien zostać objęty pomocą psychologiczno-pedagogiczną, w formie poszczególnych zajęć, faktycznie z nich korzystał. Należy także zadbać o to, aby rodzice uczniów, którym upływa termin ważności opinii byli na bieżąco informowani i kierowani na ponowne badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Praca z dokumentacją to także formułowanie pism (pisanie oraz odpisywanie na pisma przychodzące) do instytucji współpracujących ze szkołą (m.in. MOPS/GOPS, Policja, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, sąd rodzinny). Ważne jest także wspieranie i pomoc wychowawcom w przygotowywaniu indywidualnych teczek uczniów objętych pomocą psychologiczno-pedagogiczną. No i oczywiście zapisywanie swojej codziennej pracy w dzienniku pedagoga.

Praca z ludźmi to po pierwsze współpraca ze szkolnymi specjalistami, nauczycielami, wychowawcami i dyrekcją. Pedagog szkolny nie jest samotną wyspą, a wszelkie działania służące dobru dziecka podejmowane są we współpracy z innymi pracownikami szkoły lub instytucjami. Jeśli chodzi o współpracę to pedagog szkolny najbliżej współpracuje z psychologiem szkolnym (w szkolnej praktyce obserwuje, że zadania psychologa szkolnego są bardzo zbliżone do tych, które wykonuje pedagog, jednak nie oznacza to, że pedagog i psycholog mają identyczne funkcje – absolutnie tak nie jest. Pedagog szkolny to zupełnie inne stanowisko, niż psycholog i mimo, iż współpraca tych dwóch specjalistów jest bliska, nie można ich utożsamiać). 

Kolejnym bardzo ważnym, jak nie najważniejszych aspektem pracy pedagoga szkolnego jest pomoc i wsparcie udzielane uczniom. Warto prowadzić bieżące obserwacje swoich podopiecznych, orientować się w sytuacji zarówno szkolnej uczniów (poprzez kontakty z wychowawcami), jak i rodzinnej i materialnej (poprzez współpracę z rodzicami – dyżur dla rodzica i informacja o możliwości spotkania). Pomoc powinna być udzielana wedle bieżących potrzeb. Uczeń musi mieć możliwość skorzystania ze spotkania z pedagogiem szkolnym, jeśli tego potrzebuje. W sytuacjach trudnych, kryzysowych pedagog szkolny bierze udział w interwencjach. Czasami pełni rolę mediatora, kiedy w grę wchodzi konflikt rówieśniczy. Ważne jest także przeprowadzenie ankiet (skierowanych do uczniów i rodziców) mających na celu zbadanie samopoczucia uczniów, ich stosunku do szkoły oraz oczekiwań, także w zakresie profilaktyki.

Profilaktyka to kolejny ważny obszar pracy pedagoga szkolnego. Organizując pracę profilaktyczną dobrze zapoznać się z programem wychowawczo-profilaktycznym szkoły, porozmawiać z dyrekcją, ale również poznać oczekiwania uczniów i rodziców w tym zakresie (do tego m.in. służą ankiety). Profilaktyka może być organizowana w formie lekcji w poszczególnych klasach ze szkolnymi specjalistami, w tym oczywiście pedagoga szkolnego, jak i we współpracy z instytucjami. Warto korzystać także z programów rekomendowanych, jeśli są dostępne na ten cel środki finansowe. W telegraficznym skrócie to najważniejsze aspekty codziennej pracy pedagoga szkolnego.

Wiola: Stanowiska pedagoga specjalnego to nowość w placówkach oświatowych. Oznacza to, że specjaliści dopiero uczą się tego, jaka będzie wyglądała jego praca w praktyce. Po tygodniu pracy jako pedagog specjalny nie jestem też w stanie określić szczegółów tego stanowiska. Kilka aspektów jest jednak  pewna.

Pedagog specjalny współpracuje z całą organizacją szkolną- dyrektorem placówki, wychowawcami, nauczycielami, specjalistami, rodzicami i przede wszystkim uczniami. Wspiera działania placówki poprzez konsultacje, porady, wsparcie pedagogiczne, szkolenia. Ponadto, w mojej opinii najważniejszym zadaniem pedagoga specjalnego jest objęcie pomocą dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego i ich rodziców oraz dzieci objętych pomocą psychologiczno- pedagogiczną. W ramach tego zadania, pedagog specjalny:

●       diagnozuje mocne strony, trudności, przyczyny niepowodzeń szkolnych poprzez  obserwację w różnych sytuacjach szkolnych, wywiadów (z rodzicami, wychowawcami i rozmowie z uczniami/ dziećmi) lub w miarę potrzeb korzystanie z wystandaryzowanych narzędzi diagnostycznych.

●       koordynuje opracowanie odpowiedniej dokumentacji m.in. Wielospecjalistyczną Ocenę Poziomu Funkcjonowania Ucznia, Indywidualny Program Edukacyjno- Terapeutyczny i inne dokumenty związane z objęciem ucznia pomocą psychologiczno- pedagogiczną.

●       prowadzi zajęcia specjalistyczne dzieci i uczniów objętych taką pomocą.

●       udziela wsparcia nauczycielom i wychowawcom w doborze metod, form pracy z dzieckiem/ uczniem.

●       współpracuje z innymi podmiotami zewnętrznymi takimi jak poradnia psychologiczno- pedagogiczna.

Praca pedagoga specjalnego z pewnością będzie dynamiczna często pewnie też zaskakująca. Każdy dzień będzie wyglądał inaczej. I choć teraz dla większości pedagogów specjalnych ten rok szkolny będzie rokiem chaosu i adaptacji to wierzę, w to, że są potrzebni w placówkach oświatowych. Przede wszystkim dla odciążenia w szczególności pedagoga i psychologa szkolnego w pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Czym różnią się te dwie funkcje w szkole?

Pedagog specjalny to nowe stanowisko w szkole. Tak naprawdę dopiero wszyscy uczymy się, jaka będzie jego rola w praktyce, natomiast zadania tego specjalisty są jasno określone w rozporządzeniu. To, co od razu można zauważyć, a co wynika z samego nazewnictwa – pedagog specjalny będzie zajmował się kształceniem specjalnym, a więc uczniami, którzy posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (u dzieci młodszych będziemy mówić o wczesnym wspomaganiu rozwoju). Praca pedagoga specjalnego zdecydowanie odciąży pedagogów szkolnych, którzy do tej pory koordynując pomoc psychologiczno-pedagogiczną zajmowali się również kształceniem specjalnym.

 Jak wygląda współpraca pedagoga szkolnego z pedagogiem specjalnym?

Jak już wcześniej wspomniałyśmy, współpraca w szkole to wartość nadrzędna, szczególnie wśród szkolnych specjalistów, którzy zwykle prowadzą zajęcia z tymi samymi uczniami. Zatem chcąc dobrze wykonywać swoją pracę terapeutyczną warto na bieżąco monitorować, co robią inni specjaliści pracujący z danym dzieckiem czy grupą. Pedagog specjalny i pedagog szkolny będą wspólnie koordynować działania mające na celu zapewnienie jak najlepszej pomocy uczniom objętym kształceniem specjalnym oraz pomocą psychologiczno-pedagogiczną, a także ich rodzicom.

Warto też wspomnieć, że pedagog szkolny i specjalny ściśle będą współpracować z psychologiem szkolnym. Wspólnie będą czuwać nad organizacją potrzebnego wsparcia w placówce oświatowej.

Z jakimi innymi specjalistami współpracuje pedagog szkolny i pedagog specjalny?

Oboje specjaliści współpracują z całą społecznością szkolną:

●       dyrektorem placówki,

●       wychowawcami i nauczycielami,

●       innymi specjalistami zatrudnionymi w placówce: psychologiem szkolnym, logopedą, terapeutą pedagogicznym, doradcą zawodowym, nauczycielami współorganizującymi kształcenie specjalne,

●       pielęgniarką szkolną,

●       rodzicami,

●       dziećmi/ uczniami.

Ponadto współpracują z podmiotami zewnętrznymi służącymi pomocą dziecku i rodzinie. Tymi instytucjami są między innymi:

●       Poradnie Psychologiczno- Pedagogiczne,

●       Ośrodki Pomocy Społecznej,

●       Sądy rodzinne,

●       placówki opiekuńczo- wychowawcze,

●       Policja, Straż Miejska, Straż Pożarna,

●       Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie,

●       Urząd Miasta,

●       stowarzyszenia, fundacje na rzecz pomocy dzieciom i ich rodzinom,

●       i inne podmioty.

 

Podsumowanie

Praca pedagoga specjalnego to dla wszystkich nowe stanowisko. Wszyscy uczymy się jego roli. Jedna z ważniejszych jego funkcji jest bycie “aniołem stróżem”, pośrednikiem wszystkich dzieci, w szczególności tych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zarówno dla pedagoga szkolnego, jak i pedagoga specjalnego najważniejsza jest praca z dzieckiem, uczniem. Choć niektóre zadania tych dwóch specjalistów pokrywają się to każde z nich ma swoje obowiązki, które wynikają z odpowiedniego rozporządzenia. Dla pedagoga specjalnego będzie to głównie (ale nie tylko) kształcenie specjalne, dla pedagoga szkolnego działania wychowawcze, profilaktyczne, mediacyjne i interwencyjne.

Mamy nadzieję, że udało nam się rozwiać Wasze wątpliwości dotyczące pracy pedagoga szkolnego i pedagoga specjalnego. Zapraszamy do dalszej dyskusji w naszych mediach społecznościowych.