Definicja niepełnosprawności intelektualnej
Obowiązujące definicje niepełnsoprawności intelektualnej wyznaczane są przez dwie klasyfikacje diagnostyczne:
-klasyfikacja zaburzeń psychicznych DSM Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
-Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD Światowej Organizacji Zdrowia.
Obie te klasyfikacje definiują niepełnosprawność intelektualną na podstawie poziomu ilorazu inteligencji według wystandaryzowanych skal ocen. Jedną z takich skal jest Skala Inteligencji Davida Weschslera.
Niepełnosprawność intelektualna (za DSM-V) to zaburzenie charakteryzujące się zarówno deficytem intelektualnym, jak i deficytem w funkcjonowaniu przystosowawczym z początkiem w okresie rozwojowym.
Ponadto, przy tej definicji musza być spełnione trzy kryteria:
1. deficyty w funkcjonowaniu intelektualnym
w takich sferach jak planowanie, rozwiązywanie problemów, myślenie abstrakcyjne,
uczenie się, wnioskowanie;
2. deficyty w przystosowywaniu się, powodujące niepowodzenie w obszarze społeczno-kulturowym, czyli brak umiejętności
samodzielnego funkcjonowania, odpowiedzialności za swoje życie, nieradzenie sobie z wymogami otoczenia, nieprzestrzeganie ustalonych norm w danej społeczności,
trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu
relacji interpersonalnych;
3. wystąpienie deficytów intelektualnych i przystosowawczych w okresie rozwojowym.
Niepełnosprawność intelektualna (za ICD-11) jest zaburzeniem neurorozwojowym. I definiuje się ją jako grupę stanów rozwojowych charakteryzujących się znacznym upośledzeniem funkcji poznawczych, które są związane z ograniczeniami w uczeniu się, zachowaniach adaptacyjnych i umiejętnościach.
Rozróżnia się cztery stopnie niepełnsoprawności intelektualnej:
- lekka,
- umiarkowana,
- znaczna,
- głęboka.
!Na potrzeby dzisiejszego artykułu, w omówieniu skupię się na osobach z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.
Warto jeszcze wspomnieć, że aktualne klasyfikacje umieszczają niepełnosprawność intelektualną w kategorii zaburzeń neurorozwojowych, podobnie jak zaburzenia ze spektrum autyzmu, zaburzenia komunikacyjne, zaburzenia związane z deficytem uwagi, specyficzne zaburzenia uczenia się, itd.
Etiologia niepełnosprawności intelektualnej
Wyróżnia się dwie grupy przyczyn niepełnosprawności intelektualnej:
- czynniki biologiczne
- czynniki środowiskowe czyli psychospołeczne.
Czynniki biologiczne to:
- czynniki genetyczne powstające w okresie prenatalnym;
- czynniki egzogenne powstające w okresie po narodzeniu dziecka.
Do czynników genetycznych zaliczamy:
- choroby wywołane przez pojedyncze geny chorobowe wśród których wyróżnia się choroby uwarunkowane dziedziczeniem dominującym genu chorobowego, choroby recesywne o typie zaburzeń metabolicznych, choroby sprzężone z chromosomem X.
Przykładami takich zaburzeń są: fenyloketonuria, zespół łamliwego chromosomu
X, stwardnienie guzowate.
- choroby wywołane abberacjami chromosomalnymi, np. Zespół Downa, zespół
Klinefeltera, zespół Turnera.
- choroby uwarunkowane wieloczynnikowo, spowodowane przez wiele genów, gdzie czasami czynniki genetyczne współwystępują z czynnikami
egzogennymi np. bezmózgowie, rozszczep czaszki albo kręgosłupa.
Do czynników egozgennych zaliczamy:
-czynniki działające przed urodzeniem na zarodek a później płód:
zakażenia wirusowe, bakteryjne, pasożytnicze, które powodują chorobę matki i
wiążą się z konsekwencjami dla płodu, często w postaci ciężkich uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego płodu (np. różyczka, opryszczka,
toksoplazmoza); drastyczne niedożywienie matki w czasie ciąży powodujące niewydolność łożyska i niedożywienie płodu, różnego rodzaju czynniki chemiczne (np. niektóre leki przyjmowane przez matkę, nadużywanie alkoholu), czynniki fizyczne (promieniowanie), czynniki immunologiczne, w konsekwencji prowadzące do przedwczesnego porodu (wcześniactwo).
- czynniki działające w trakcie porodu, najczęściej urazy mechaniczne, niedotlenienie i zamartwica.
- czynniki działające po urodzeniu we wczesnych okresach życia dziecka:
zaburzenia powstałe po przebyciu niektórych chorób zakaźnych (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, powikłanie ostrych chorób zakaźnych, np. odry, ospy wietrznej, błonicy) oraz urazu głowy; podkreśla się
również znaczenie innych czynników, takich jak: błędy w żywieniu, zaburzenia endokrynologiczne, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego towarzyszące chorobom wewnętrznym, np. chorobie reumatycznej,
zatrucia.
Do czynników środowiskowych zalicza się:
- zaniedbania środowiskowe, w tym m.in. nieprawidłowa opieka, brak doświadczeń, deprawujące środowisko.
Charakterystyka niepełnosprawności intelektualnej
w stopniu lekkim
Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim to najłagodniejsza forma niepełnosprawności inteletualnej. Poniżej przedstawię Wam charakterystykę osoby z niepełnosprawnością intelektualną według różnych kryteriów.
1. Myślenie
U osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim dominuje myślenie konkretno- obrazowe nad pojęciowo- słownym. Wystąpują znaczne trudności w abstrahowaniu (myśleniu abstrakcyjnym), uogólnianiu, porównywaniu oraz
rozumieniu przyczynowo-skutkowym, jak również wnioskowaniu i tworzeniu pojęć.
2. Spostrzeganie
Spostrzeganie przebiega wolniej i w węższym zakresie czyli dzieci te
najczęściej spostrzegają niespecyficzne związki i cechy. Łatwiej przychodzi im spostrzeganie cech zewnętrznych, które są silnie zaznaczone tj. wielkość, barwa, materiał wykonania. Dzieci z niepełnsoprawnością inteletualną w stopniu lekkim charakteryzuje niedojrzałość percepcyjna (zarówno wzrokowa, jak i słuchowa). Mają trudności z analizą i syntezą.
3. Uwaga
Uwaga dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim charakteryzuje
się krótkotrwałością, jest mało podzielna, łatwo ulega zakłóceniu. Mają zaburzenia z koncentracją uwagi na znaczących bodźcach. Uwaga dobrze skoncentrowana jest na konkretach.
4. Pamięć
Występuje dobra pamięć mechaniczna, gorzej z pamięcią logiczną. Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczą się bez zrozumienia, posiadają wolne tempo uczenia się. Zapamiętują piosenki i wiersze.
5. Mowa
Rozwój mowy u osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim jest często opóźniony. Mogą występować wady wymowy. Słownictwo jest raczej ubogie pod względem formy i treści. Dzięki dość dobrej
pamięci mechanicznej i możliwości opanowania znacznego słownictwa dzieci te mają dobrą mowę odtwórczą, natomiast słabą funkcję mowy twórczej – wyraża się to w np.
trudności ze zrozumieniem znaczenia wypowiedzi oraz samodzielnym tworzeniem
opowiadań.
6. Rozwój ruchowy
U dzieci z z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim występuje opóźniony rozwój ruchowy. Pierwsze kroki milowe, takie jak siadanie, chodzenie mogą wystąpić później niż u dzieci w normie inteletulanej. Ruchy mogą być mniej skoordynowane. Osoby są zdolne opanować w
pełni czynności samoobsługowe oraz czynności zawodowe i dobrze je wykonywać.
7. Procesy motywacyjno- emocjonalne
Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno-motywacyjne i dojrzałość społeczną, osoby wykazują osłabioną kontrolę emocji, popędów, dążeń. Wykazują utrudnione przystosowanie społeczne. Zachowanie:
- charakteryzuje się impulsywnością, brakiem przemyślenia, konsekwencji i przewidywania,
- sposób działania i reagowania zależy przede wszystkim od temperamentu,
- brak inicjatywy i samodzielności, łatwe uleganie sugestii,
- bierność i słaby krytycyzm.
Według J. Sowy osoby z niepełnosprawnością w stopniu lekkim:
- nie rozumieją bardziej skomplikowanych zjawisk i sytuacji trudnych, których nie potrafią rozwiązać,
- z reguły nie podejmują działań z własnej inicjatywy, lecz starają się
naśladować innych,
- w rozwiązywaniu swoich problemów nie potrafią wykorzystać własnego doświadczenia, lecz stosują metodę prób i błędów,
- w ich działaniu brak jest planowości, inwencji i samodzielności,
- często podejmują działania pod wpływem aktualnego nastroju, emocji, nie przewidując dokładnie skutków swoich decyzji,
- charakteryzują się nie zrównoważeniem emocjonalnym.
Ze względu na fakt, że u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, deficyty intelektualne nie są tak widoczne, jak u osób z niep. int. w stopniu głębszym lub głębokim, to trudniej jest je zdiagnozować. Im głębszy stopień niepełnosprawności intelektualnej, tym trudności są większe. Im wcześniej zdiagnozuje się dziecko, tym szybciej można rozpocząć oddziaływania terapeutyczne, rehabilitacyjne i tym samym przygotować je do samodzielnego życia, pracy zawodowej.
Trudności ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim mogą uczęszczać do
przedszkola masowego lub przedszkola z oddziałami integracyjnymi, szkół masowych, integracyjnych i specjalnych.
Najkorzystniejszą formą nauczania jest szkoła specjalna lub szkoła z oddziałami integracyjnymi.
Ze względu na pewne ograniczenia intelektualne, u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, w szkole można zauważyć takie trudności jak:
- zaburzenia w orientacji przestrzennej,
- słaby poziom koncentracji uwagi,
- słaby poziom sprawności grafomotorycznej,
- zaburzenia rozumienia, znaczenia wypowiedzi,
- zaburzenia analizy i
syntezy ( wzrokowej, słuchowej, wzrokowo-słuchowej),
- trudności w rozpoznawaniu liter oraz w czytaniu,- trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu,
- istotnie zaburzony poziom rozumienia wszelkich reguł, zasad, definicji,
- utrudnione tworzenie pojęcia liczby,
- ograniczony poziom pamięciowego wykonywania działań matematycznych,
- brak zrozumienia treści zadań tekstowych i trudności w ich rozwiązywaniu,
- zaburzenia wyobraźni przestrzennej utrudniające rozumienie i wykonywanie zadań geometrycznych,
- trudności w orientowaniu się w stosunkach czasowych i posługiwaniu się nimi,
-w mogą występować wady wymowy,
-szybkie tempo pracy, ale często niedokładne i nieprawidłowe,
-szybkie tempo pracy, ale często niedokładne i nieprawidłowe,
-kłopoty w
powiązaniu nowych informacji z poprzednio zapamiętanymi,
-słaby poziom stosowania umiejętności w praktyce,
-mała samodzielność w wykonywaniu wszelkich zadań,
-brak krytycyzmu,
-brak antycypacji zachowań,
-znaczna impulsywność,
-podatność na negatywne wpływy otoczenia,
-częste przejawy agresji.
Oczywiście, każde dziecko jest inne. Trudności, które wypisałam powyżej nie definiują każdego dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Jedne dziecko opanuje dobrze liczenie pamięciowe, dla innego będzie wielka trudność.
👉Pracujesz z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną? Jakie jest Twoje największe wyzwanie w pracy?
Dajcie znać w mediach społecznościowych, czy post jest dla Was przydatny. Znajdziesz mnie @bluefingersbywiola :)
Bibliografia:
Bobińska K., Pietras T., Gałecki P. (2012). Niepełnosprawność intelektualna – etiopatogeneza, epidemiologia,
diagnoza, terapia. Wyd. 1. Wrocław: Wydawnictwo Continuo.
Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP,
Warszawa, 1991.
Borzyszkowska H., Oligofrenopedagogika, PWN, Warszawa, 1971.
Desk Reference to the Diagnostic Criteria from DSM-5, American Psychiatric Association (2013). (Kryteria
diagnostyczne z DSM-5 , wyd. polskie, red. naukowa P. Gałecki, Ł. Święcicki, 2015. Wrocław: Wydawnictwo
Edra Urban&Partner.
Deutsch Smith D. (2008). Pedagogika specjalna. Podręcznik akademicki. (Red. nauk.: A. FirkowskaMankiewicz, G. Szumski). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Wydawnictwo APS.
Kostrzewski J. Z zagadnień dziecka upośledzonego, PWN, Warszawa, 1984.
Kościelak R. (1989). Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo. Warszawa: PWN.
Kościelska M. (1984). Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny. Warszawa: PWN.
Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Fosze Rzeszów, 1999.
Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
Kraków, 1999.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz