Zmysły są nam niezbędne do życia. Zmysł to inaczej system postrzegania, dzięki któremu odbieramy z otoczenia, lub z wnętrza ciała informacje o różnych rodzajach bodźców. System sensoryczny stanowi podstawę do prawidłowego rozwoju funkcji poznawczych, społecznych. Rozwija się już w życiu płodowym, aby dziecko, które przychodzi na świat miało możliwość prawidłowego rozwoju.
Do systemu sensorycznego zaliczamy zmysł:
- wzroku,
- słuchu,
- smaku,
-węchu,
- dotyku,
- propriocepcji czyli czucie głębokie,
- równowagi (system przedsionkowy),
- wewnętrzny, trzewny (interocepcja).
Wszystkie zmysły są ze sobą ściśle powiązane i pozwalają nam doświadczać wszystko to, co nas otacza.
Nieco więcej informacji o zmysłach znajdziesz tutaj: ROZWÓJ SENSORYCZNY.
W dzisiejszym artykule podejmę tematykę dotyku i jego wpływu na rozwój dziecka.
! Skóra pleców i głowy pozostaje bez wrażliwości na dotyk aż do okresu postnatalnego ( po narodzeniu dziecka), gdyż te części ciała pełnią bardzo ważną funkcję podczas porodu.
W 19-20 tygodniu ciąży dziecko zaczyna świadomie poznawać swoje części ciała między innymi, ssie kciuk, dotyka swojej twarzy.
Receptory dotyku
Biologicznie wyróżniamy dwa rodzaje czucia:
- powierzchniowe,
- głębokie (zwane również propriocepcją).
Czucie powierzchniowe (zwane również czuciem eksteroceptywnym) obejmuje czucie dotyku, wibracji, bólu i temperatury. Za odbiór bodźców odpowiedzialne są receptory czuciowe, które w reagują różnie w zależności od rodzaju stymulacji. Do receptorów czuciowych można zaliczyć:
a) mechanoreceptory - receptory mechaniczne odpowiadają za odczuwanie dotyku i ucisku.
1. Ciałka dotykowe Meissnera
Są to receptory dotyku, odpowiadające za odczuwanie lekkich, powierzchownych doznań wibracyjnych w sytuacjach, gdy skóra zetknie się z czymś szybko lub delikatnie bądź dotknie poruszającego się przedmiotu. Największa ich ilość znajduje się na opuszkach palców, stopach, ustach, języku i narządach rozrodczych, a więc w miejscach szczególnie wrażliwych na dotyk. Te receptory bardzo szybko adaptują się, oznacza to, że do bodźców, których doświadczamy za ich pomocą szybko się przyzwyczajamy np. nie przeszkadza nam założone ubranie.
2. Ciałka blaszkowate (Paciniego)
Są receptorami nacisku i wibracji. Szybko się adaptują, reagują silnie głównie na nowe bodźce. Zlokalizowane są głównie w głębokich warstwach skóry palców, w ścięgnach i torebkach stawowych.
3. Łąkotki dotykowe Merkela
Receptory te odbierają bodźce stałego, silnego nacisku na skórę. Zlokalizowane są głównie w miejscach szczególnie wrażliwych na dotyk: skórze opuszek palców i warg. Ze względu na swoją funkcję adaptują się powoli.
b) termoreceptory - receptory termiczne odpowiadają za odczuwanie zimna i ciepła.
4. Ciałka Ruffiniego
Receptory te reagują na zmiany temperatury wyższej od temperatury ciała człowieka. Zlokalizowane są w głębszych częściach skóry. Najnowsze badania klasyfikują te receptory również jako receptor mechaniczny, który odpowiada za długotrwały, silny ucisk oraz rozciąganie, np. podczas otwierania dłoni i rozstawiania szeroko palców.
!U osób starszych większość ciałek Ruffiniego zanika.
5. Ciałka Krausego
Są receptorami zimna. Reagują na temperaturę niższą od temperatury ciała człowieka. Umieszczone są w wartswach skóry właściwej, adaptują się wolno.
c) nocyceptory - receptory bólowe
6. Wolne zakończenia nerwowe
Podstawową funkcją jest przekazywanie informacji o bólu. Wyspecjalizowane są w odbieraniu silnych bodźców termicznych, mechanicznych, chemicznych i elektrycznych – uszkadzających tkanki i zagrażających życiu.Wyróżniamy:
- receptory mechaniczne- odpwoiedzialne za czucie ostrego, kłującego, dobrze zlokalizowanego bólu,
- receptory polimodalne- przekazują nam informacje o niedokładnie zlokalizowanym uczuciu źle tolerowanego bólu.
Receptory bólowe nie adaptują się.
Funkcja dotyku
Zastanawialiście się kiedykolwiek, jak wyglądałoby nasze życie bez dotyku? Jakie skutki psychiczne i fizjologiczne powodowałby brak dotyku?
Odpowiem Wam na te pytania dwoma wyrazami: pustka sensoryczna!
Człowiek do prawidowego rozwoju potrzebuje drugiego człowieka i naturalnej stymulacji opartej na dotyku i ruchu.
1.Dotyk to język miłości
Fizyczna bliskość jest podstawą budowania intymnego związku. Nie bez powodu przytulamy swoich bliskich, dotykamy się. Czasami wystarczy dotyk, by okazić miłość, akceptację, troskę.
2. Dotyk to podstawa więzi
Dotyk stanowi podstawowy element więzi zarówno partnerskiej, rodzicielskiej. Nie bez przyczyny, tulimy swoje pociechy, głaszczemy, dotykamy. Kontakt ciała matki i dziecka, ojca i dziecka jest szczególnie ważny, gdyż jest podstawowym elementem wytworzenia się prawidłowego przywiązania opartego na poczuciu bezpieczeństwa.
Kojarzycie kangurowanie? Głównym celem kangurowania dzieci jest dostarczenie doznania dotyku i ruchu potrzebnego do prawidłowego rozwoju w środowisku, które dziecko zna najlepiej, czyli w objęciach mamy (lub taty). Ważny jest stały kontakt dziecka z matką, szczególnie po tak stresującym momencie, jakim jest poród. Położenie dziecka na brzuchu matki po porodzie powoduje obniżenie kortyzolu (czyli hormonu stresu). Dziecko może wtedy słyszeć bicie serca matki (które zna z życia płodowego), czuć jej oddech i ciepło. Kangurowanie jest standardową procedurą, szczególnie na oddziale patologii oraz intensywenj terapii noworodków.
Kangurowanie również pełni inną funkcję... Jest podstawą tworzenia się relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Ponadto dotyk stanowi również podwalinę do budowania późniejszych relacji społecznych i w kształtowaniu się poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego.
3. Dotyk to doświadczanie
Mówi się, że 80% bodźców, które do nas docierają są odbierane przez dotyk. Małe dzieci uczą się poprzez doświadczenie. Doświadczają wszystkim zmysłami, szczególnie zmysłem dotyku. Poprzez dotyk doświadczają różnych faktur, kształtów, temperatury, rozmiaru. A poprzez ruch i dotyk współpracującym razem, uczą się- wkładają ręce do śniegu, by zobaczyć jaki jest zimny, zrywają kwiatki, by zobaczyć jak pięknie pachną, robią babki w piasku, aby poczuć piasek, miażdżą w rękach maliny czy pomidora, sprawdzając ile jest w nich soku, wskakują do kałuży, by zobaczyć jak jest głęboka, by poczuć pryskającą wodę.
Zapewne widziałaś/eś również dzieci, które uparcie wkładają ręce do buzi. Zachowanie to jest naturalne i spowodowane tym, że najwięcej receptorów czucia znajduje się na opuszkach palców, na wargach oraz języku. Dziecko chcąc poznać jakiś przedmiot wkłada go do buzi. Zjawisko to znane jest również jako mouthing.
!Badacze ujawnili również badania, w których pokazują, że miesięczne niemowlęta umieją rozpoznać przedmiot wzrokowo, jeśli go wcześniej zbadały ustami. Jest to niesamowite! Konkluzja z tego jest jedna, nie zabraniaj dziecku wkładać rąk do buzi, jest to ich sposób na poznawanie świata i uczenia się go.
Propriocepcja
Czucie głębokie zwane propriocepcją związane jest z układem mięśniowym. Receptory znajdują się w mięśniach, w ścięgnach i więzadłach, w okostnej, w torebkach stawowych, kaletkach maziowych oraz w głębokich wartwach skóry. Receptory te wysyłają do naszego mózgu informację, w jakiej pozycji znajduje się nasze ciało oraz o położeniu poszczególnych jego części względem siebie i w przestrzeni. Propriocepcja często nazywana jest naszym wewnętrzym okiem lub zmysłem mięśniowym, gdyż bierze swój wpływ w prawidłowym napięciu mięśniowym. Dzięki czuciu głębokiemu wiemy, jaki nacisk potrzebny jest do chwycenia czy podnoszeniu przedmiotu.
Czucie głębokie odpowiada za:
- świadomość ciała, jego ułożenia w przestrzeni,
- kontrolę motoryczną i posturalną,
- ocenę ruchu,
- programowanie i planowanie motoryczne,
- dyskryminację wzrokową,
- funkcję językowe,
- bezpieczeństwo emocjonalne.
Zaburzenia w zakresie czucia głębokiego spowodują u dziecka trudności m.in. w zakresie dużej motoryki, małej motoryki, trudności w koordynacji ruchów, zmiany pozycji.
Zabawy rozwijające zmysł dotyku
Poniżej przedstawiam Wam kilka pomysłów na zabawy rozwijające zmysł dotyku powierzchniowego oraz czucia głębokiego.
1. Masaże- głaskanie, uciskanie, rozcieranie, wibracja pleców, dłoni, rąk, nóg. Masaże wykonywać można z wykorzystaniem różnego rodzaju piłek sensorycznych z wypustkami, ciepłych, zimnych, dużych, małych. Bardzo ciekawym ćwiczeniem jest uciskanie, opukiwanie dużą piłką ciała dziecka. W masażach można wykorzystać różne wierszyki, piosenki. Masaż działa uspokajająco i wyciszająco. A jeśli chcemy dodatkowo pobudzić inne zmysły dziecka, można wykorzystać różne oliwki i olejki zapachowe.
👉Więcej o masażach przeczytasz w książce A. Giczewskiej Fenomen dotyku wydawnictwa Acentrum wydanym w Warszawie 2021.
2. Zawijanie dziecka w ciasny koc, w folie bąbelkową, ciasny przytulas zwany niedźwiedzim, leżenie pod ciężkimi przedmiotami (poduszkami, kołdrami).
3. Przechodzenie przez ciasne tunele, pokonywanie torów przeszkód.
4. Przepychanie ciężkich przedmiotów, boksowanie w worek, w poduszkę.
5. Wojna na poduszki.
6. Zabawy sensoryczne z różnymi fakturami, masami sensorycznymi- ucieranie, ugniatanie ciasta.
7. Pływanie, zabawa w piaskownicy, zabawy w błocie, śniegu.
8. Przeciąganie liny, zabawa w taczki.
9. Turlanie po podłodze.
10. Ściskanie różnego rodzaju piłeczek (ciepłych, zimnych, małych, z wypustkami, miękkich, twardych).
11. Darcie papieru.
12. Zabawy w wodzie - kąpanie w wodzie z pianą, gąbkami, szczotkami, w kisielu.
13. Ścieżki sensoryczne- spacerowanie na boso po przedmiotach, różnych fakturach - kamienie, szyszki, makaron, ryż, liście, piasek itd.
14. Zabawy sensoryczne w miskach- mieszanie, przesypywanie ryżu, makaronu, kaszy, itd.
15. Tworzenie gniotków.
16. Rysowanie na plecach lub ręce - liter, figur, obrazków.
17. Zabawa w stukanie- przy zamkniętych oczach, stuknij palcem w dowolną część ciała dziecka, niech zgadnie gdzie został dotknięty.
18. Zaczarowany karton- zgadnij jaki przedmiot dotykasz.
Jakie jeszcze zabawy przychodzą Ci do głowy?
Dotyk pełni bardzo ważną funkcję w poznawaniu świata i uczenia się go. Stanowi podstawę rozwoju społecznego, emocjonalnego, poznawczego, ruchowego i komunikacji. Na zakończenie pozostawię Was z taką myślą....
Według specjalistów każdy człowiek powinien przytulać się do drugiej osoby około 30 razy dziennie. Jak myślisz jakie pozytywne aspekty niesie ze sobą przytulanie? :)
Bibliografia:
G.Lorens, A. Karwowska, Fenomen dotyku we wczesnej interwencji logopedycznej, w: Głos- Język- Komunikacja, t.4.
A. Longstaff, Neurobiologia. Krótkie wykłady. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012
A. Giczewska, Fenomen dotyku. Stymulacja systemu taktylnego i jej wpływ na rozwój dziecka., Wydaniwctwo Acentrum Szkolenia S.C., Warszawa 2021.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz