Kryzys wieku nastoletniego - jak wspierać?

To koniec, jaka beznadzieja, dłużej nie wytrzymam, jestem do niczego, to moja wina, co inni sobie pomyślą?, chce z tym skończyć, wycofuje się...

Przytoczone słowa, słyszę coraz częściej w naszym gabinecie pedagogów szkolnego i specjalnego oraz psychologa. Często są one niewypowiedziane...

Zaczynając pracę jako pedagog specjalny nie sądziłam, że tyle dzieci/ nastolatków zmaga się z kryzysem. 

Oczywiście osoby w wieku dojrzewania mogą przeżywać ich wiele, a wynikają z etapu życia, w którym się znajdują. Czym jest kryzys wieku nastoletniego? Czy każdy kryzys jest rozwojowy? Jak pomóc nastolatkowi? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule. 

Definicja kryzysu

Według W. Badura - Madej (1996) kryzys jest 

przejściowym stanem nierównowagi wewnętrznej, wywołanym przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagające istotnych zmian i rozstrzygnięć.

 Ponadto  B.E. Gilliland i R.K. James (1993) dodają, że

dopóki osoba nie dozna uwolnienia, kryzys może spowodować poważne zburzenia funkcjonowania w obszarach, afektywnym, poznawczym i behawioralnym.

Kryzys więc, z jednej strony, jest czymś rozwojowym, koniecznym z perspektywy biologicznej, psychicznej, emocjonalnej. Z drugiej zaś, nieprzepracowany, może spowodować wiele złego. 

Do najczęstszych  kryzysów rozwojowych wieku nastoletniego możemy zaliczyć:

• trudności emocjonalne wynikające z biologicznych przemian i dorastaniem,
• trudności związane z relacjami społecznymi, 
• kryzys tożsamości (płciowej, seksualnej),
• przemianę osobowości,
• przemiana z roli dziecka do samodzielnego dorosłego, 
• podejmowanie roli osoby dorosłej. 

Oprócz tego zdarzają się sytuacje losowe, które również mogą być bardzo stresogenne. Są to tzw. kryzysy sytuacyjne. Nastolatek w kryzysie to także nastolatek:

- z depresją, lub podejrzeniem depresji,

- doświadczający przemocy/ cyberprzemocy lub dziecko samo stosujące przemoc,

- w kryzysie emocjonalnym,

- samookaleczający się,

- chcący odebrać sobie życie, 

- przeżywający rozwód rodziców, 

- zmagający się z chorobą swoją lub rodzica, 

- z żałobą, 

- przeżywający kłótnie rodzinne, 

- z niespodziewaną ciążą, 

- zmieniający szkołę, 

- z nieprzepracowaną (psychologicznie, emocjonalnie) sytuacją traumatyczną.

Objawy kryzysu u nastolatków

Do najczęstszych objawów reakcji kryzysowej, które też bardzo często obserwuje w pracy to trudne i bardzo silne emocje (złość, strach, żal, smutek, niepokój). Najczęściej towarzyszy temu płacz, krzyk, nadmierna ruchliwość (np. konieczność chodzenia), zachowania autoagresywne lub agresywne. Oprócz tego do symptomów można zaliczyć:

• zaburzenia snu i łaknienia, 
• objawy somatyczne - ból głowy, ból brzucha,
• wahania nastroju, 
• trudność z kontrolą emocji, 
• pogorszenie relacji społecznych, 
• obniżenie poczucia własnej wartości, 
• izolowanie się, 
• zachowania ryzykowne,
• niechęć do chodzenia do szkoły.

Co robić, gdy jesteś rodzicem?

Gdy zauważysz coś niepokojącego:

1. Postaw na szczerą rozmowę - wysłuchaj, po prostu bądź. 
2. Nie bój się trudnej rozmowy - rozmowa o popełnieniu samobójstwa, może pomóc temu zapobiec.
3. Jeśli czujesz, że potrzebujecie wsparcia, że łatwiej będzie wygadać się osobie z zewnątrz- zgłoś się z dzieckiem do psychologa, psychoterapeuty. 

W rozmowie z dzieckiem mogą pomóc Ci następujące elementy: 

• uważnie słuchaj,
• okaż empatię, 
• bądź dostępna/y.

Mów: "jestem obok", "nie jesteś sam", "kocham Cię". Nawet jeśli nastolatek izoluje się od Ciebie, nie chce z Tobą rozmawiać, to wiedz, że bardzo potrzebuje Twojego wsparcia, bycia obok, nawet w milczeniu. 

Ponadto ważne jest, aby zadbać o prawidłowy rytm dobowy (np. spanie w nocy, a nie w dzień, jedzenie odżywczych posiłków), zachęcaj do aktywności fizycznej (nie na siłę, spróbuj znaleźć, to co lubi np. taniec, joga, piłka nożna, itd.). 

Pamiętaj, że jeśli potrzebujesz wsparcia, konsultacji w kwestii zdrowia psychicznego dziecka, możesz skorzystać z telefonów wsparcia, gdzie uzyskasz odpowiednią pomoc psychologiczną. 

Antydepresyjny telefon zaufania- 22 484 88 01

Infolinia „Pomagamy” Ministerstwa Edukacji i Nauki - 800 800 605

Co robić, gdy jesteś nauczycielem, pedagogiem szkolnym/ specjalnym?

Gdy widzisz, że Twój uczeń przeżywa kryzys- Rozmawiaj! 

Zaproś do rozmowy znajdując odpowiednie miejsce i czas (zadbaj o warunki rozmowy). Pamiętaj, by mówić spokojnie, okazać zainteresowanie, słuchaj uważnie, dopytuj w razie wątpliwości. Zachęć ucznia do podzielenia się swoim doświadczeniem, zadawaj pytania otwarte: "Opowiedz mi o tym", "Jak to się stało?", "Czym to dla Ciebie jest?".

Bardzo ważne jest, aby podczas takiej rozmowy, być delikatnym, szanować granice nastolatka, okazać cierpliwość, nie śpieszyć się i pozwolić też na ciszę. Istotne jest też, aby podczas rozmowy normalizować: "Masz prawo tak się czuć", "To normalne". Zaproponuj wsparcie, profesjonalną pomoc oraz informuj o kolejnych krokach, udziel informacji. 

Po takiej rozmowie konieczne jest spotkanie się z rodzicami celem zaplanowania wsparcia dla nastolatka. 

Niezwykle ważna jest bowiem współpraca rodziców i szkoły, bo tylko wtedy zwiększa to szansę na pomoc dziecku na poradzenie sobie z kryzysem. 

Wiedza jest dla Ciebie przydatna? Daj mi koniecznie znać, abym wiedziała, jakie treści Cię interesują!

Pracujesz z nastolatkami? Z jakimi kryzysami, masz najczęściej do czynienia? Jak myślisz, co jest ważne w pracy z nastolatkiem w kryzysie?