Przemoc rówieśnicza to zjawisko, które niestety stanowi wyzwanie dla dzisiejszych placówek edukacyjnych i społeczności szkolnych. Choć często pozostaje niewidoczna na pierwszy rzut oka, jej konsekwencje mogą być głęboko traumatyczne dla uczniów i uczennic, wpływając nie tylko na ich samopoczucie, zdrowie psychiczne ale także na ich zdolność do skutecznego uczenia się i rozwoju osobistego.
Jako nauczyciele, specjaliści pracujący w szkole, powinniśmy mieć podstawową wiedzę na temat tego zjawiska oraz wiedzieć jakie formy przyjmuje w życiu szkolnym.
Kluczowym zadaniem jest nie tylko identyfikacja problemu, ale także wypracowanie skutecznych narzędzi i strategii działania, które pomogą w zapobieganiu i przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej. Warto przyjrzeć się bliżej różnym metodom pracy i interwencji, które mogą wspierać uczniów w budowaniu zdrowych relacji, empatii i szacunku w środowisku szkolnym.
W niniejszym artykule zgłębię temat przemocy rówieśniczej, analizując jej różne przejawy, skutki oraz przedstawiając praktyczne narzędzia i strategie, które mogą być wykorzystane przez nauczycieli i inne osoby pracujące z młodzieżą w celu tworzenia bezpiecznego i wspierającego środowiska edukacyjnego.
Definicja przemocy rówieśniczej
Bullying (nękanie) to przede wszystkim regularne, wobec tej samej osoby, agresywne zachowanie, której intencją jest zaszkodzenie słabszej od siebie osobie.
Dan Olweus uznawany za jednego z pionierów badań nad przemocą rówieśniczą, zdefiniował to zjawisko jako zachowanie agresywne, intencjonalne, powtarzalne oraz trwające przez pewien czas, które dzieje się między dziećmi i młodzieżą w szkole (Olweus, 1993). Według tej definicji, przemoc rówieśnicza obejmuje zarówno zachowania werbalne, jak i fizyczne, które są wymierzone w jedną osobę i mają na celu zranienie, zastraszenie lub upokorzenie jej.
Definicja Olweusa uwzględnia istotne elementy przemocy rówieśniczej, takie jak intencjonalność (zachowanie jest celowe), powtarzalność (występuje systematycznie lub cyklicznie), a także długotrwałość (trwające przez pewien czas). Jest to ważne, ponieważ pozwala odróżnić pojedyncze incydenty konfliktowe od przemocy rówieśniczej, która ma charakter chroniczny i systematyczny.
Rodzaje przemocy rówieśniczej
Nękanie może przejawiać się w sposób:
- bezpośredni- zachowania agresywne krzywdzą osobę (ofiarę przemocy) poprzez na przykład agresję fizyczną lub werbalną.
- pośredni - kiedy szkodzące ofierze zachowania ujawniają się pod jej nieobecność na przykład plotki, obraźliwe komentarze, napisy.
Przemoc rówieśnicza może przybierać różne formy i przejawiać się na różne sposoby. Najczęściej manifestuje się poprzez agresję:
- Werbalną: Obejmuje wszelkie formy werbalnego znęcania się nad ofiarą, takie jak wyzywanie, poniżanie, szyderstwa, pogróżki oraz rozpowszechnianie obraźliwych plotek.
- Fizyczną: Polega na używaniu przemocy fizycznej w celu zranienia lub zastraszenia ofiary. Może obejmować szarpanie, popychanie, kopanie, bicie lub rzucanie przedmiotami.
- Społeczną: Przemoc społeczna skupia się na wykluczaniu lub izolowaniu ofiary z grupy rówieśniczej. Może obejmować ignorowanie, odrzucanie, wyśmiewanie, wykluczanie z zabaw lub grupowych aktywności.
- Cyberbullying: Jest to stosowanie elektronicznych środków komunikacji, takich jak internet, media społecznościowe, SMS-y czy e-maile, do popełniania aktów przemocy wobec innych osób. Może to obejmować wysyłanie obraźliwych wiadomości, publikowanie poniżających komentarzy czy fotografii, nagrywanie i udostępnianie obraźliwych filmów itp.
- Seksualną: Przemoc seksualna polega na stosowaniu niepożądanych zachowań seksualnych wobec ofiary, takich jak niewłaściwe dotykanie, żądanie seksualnych przysług, wysyłanie nieodpowiednich wiadomości lub obrazów.
- Materialną: Polega na kradzieży, uszkodzeniu lub zniszczeniu mienia osobistego ofiary, co może prowadzić do strat finansowych oraz uczucia braku bezpieczeństwa.
Skąd się bierze bulling?
Bardzo sposobało mi się stwierdzenie Profesora Jacka Pyżalskiego, który nękanie porównał do pożaru lasu.
Metafora pożaru lasu w kontekście bullingu odnosi się do sposobu, w jaki przemoc rówieśnicza może się szybko rozprzestrzeniać i narastać, podobnie jak ogień w lasie.
- Podobnie jak pożar lasu, który może rozprzestrzeniać się z niewielkiego źródła i szybko obejmować coraz większe obszary, bullying może się szybko rozprzestrzeniać wśród grupy rówieśniczej. Jedno zachowanie agresywne lub poniżające może zachęcić inne osoby do podobnych działań, co prowadzi do eskalacji problemu. Problem ten też się zwiększa, gdy mamy świadków przemocy, którzy nie reagują.
- Pożar lasu pozostawia trwałe zniszczenia w środowisku naturalnym, podobnie jak przemoc rówieśnicza pozostawia trwałe obrażenia psychiczne i emocjonalne u ofiar. Zarówno pożar lasu, jak i bullying, mogą również mieć negatywne konsekwencje dla społeczności jako całości, wpływając na atmosferę i klimat w klasie.
- Podobnie jak w przypadku pożaru lasu, konieczne jest podjęcie szybkich i skutecznych działań w celu powstrzymania rozprzestrzeniania się przemocy rówieśniczej i jej negatywnych skutków. Interwencja powinna być kompleksowa i obejmować edukację, wsparcie emocjonalne, konsekwencje dla agresorów oraz promowanie kultury szacunku i empatii wśród uczniów.
Zapamiętaj! Przemoc rówieśnicza to proces, najczęściej trwa długotrwale. Im wcześniej zareagujemy, tym nasze działania będą skuteczniejsze!
Skutki przemocy rówieśniczej
Skutki przemocy rówieśniczej mogą być dotkliwe i wpływać na wszystkie zaangażowane strony: ofiary, sprawców oraz świadków przemocy.
Ofiary przemocy rówieśniczej często doświadczają nieprzyjemnych emocji, takich jak lęk, smutek, poczucie bezradności, wstyd czy depresja. W wyniku agresji fizycznej może dochodzić do obrażeń fizycznych, bólów, problemów zdrowotnych, a nawet do poważnych urazów. Przemoc rówieśnicza może prowadzić do obniżenia samooceny, trudności w nawiązywaniu relacji interpersonalnych, uczucia izolacji oraz problemów w szkole.
Dla sprawców szczególnie dotkliwe mogą być konsekwencje prawne. W zależności od powagi przestępstwa, sprawcy mogą ponieść konsekwencje prawne, takie jak ostrzeżenia, kary pieniężne, prace społeczne czy nawet przeniesienie do placówki resocajlizacyjnej.
Sprawcy mogą doświadczać też poczucia winy, wstydu, lęku czy depresji, szczególnie gdy zostaną ujawnione ich zachowania i skutki dla ofiary.
Świadkowie przemocy rówieśniczej mogą doświadczać negatywnych emocji, takich jak lęk, wstręt, poczucie winy czy bezsilności. Widok przemocy może prowadzić do dezorientacji, utraty zaufania do innych, trudności w relacjach interpersonalnych oraz obniżenia nastroju.
Wymienione skutki są tylko przykładami, może ich być zdecydowanie więcej...Dla wszystkich zaangażowanych stron ważne jest zapewnienie wsparcia emocjonalnego, a także skutecznych działań prewencyjnych i interwencyjnych, które mogą pomóc w łagodzeniu skutków przemocy rówieśniczej oraz zapobieganiu jej występowaniu w przyszłości.
Diagnoza bullingu
Jako nauczyciele powinniśmy uważnie obserwowac sytuacje, zachowania uczniów oraz relacje między nimi. W przypadku bullingu bardzo ważne jest reagowanie na przemoc, ale też wzmacnianie relacji w klasie, wspieranie pozytywnych zachowań.
Najczęstszymi metodami diagnostycznymi w przypadku przemocy rówieśniczej są:
1. Obserwacja czyli przyglądanie się codziennemu funkcjonownaniu uczniów.
Podczas obserwacji relacji w klasie warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych elementów, które mogą dostarczyć informacji na temat dynamiki grupowej, wzajemnych interakcji uczniów oraz potencjalnych problemów związanych z przemocą rówieśniczą.
- Zachowania uczniów wobec siebie nawzajem- Obserwuj, jak uczniowie traktują się nawzajem. Czy zachowania są przyjazne, wspierające i szacunkowe, czy też można zauważyć przejawy agresji, poniżania lub wykluczania?
- Dynamika grupowa- Zwróć uwagę na strukturę grupową w klasie oraz na relacje między poszczególnymi uczniami. Czy istnieją widoczne hierarchie społeczne? Czy wszyscy uczniowie mają możliwość uczestniczenia w interakcjach grupowych?
- Wykluczenie społeczne- Obserwuj, czy niektórzy uczniowie są wykluczani z grupy lub pomijani w interakcjach społecznych. Czy istnieją widoczne grupki, które wykluczają innych uczniów?
- Zachowania agresywne i konfliktowe- Zwróć uwagę na jakiekolwiek zachowania agresywne, takie jak wyzywanie, popychanie, szarpanie czy bijatyki, które mogą wskazywać na problemy związane z przemocą rówieśniczą.
- Reakcje nauczyciela- Jeśli jesteś nauczycielem specjalistą obserwuj, jak nauczyciel reaguje na różne sytuacje w klasie, w tym na zachowania agresywne, konflikty czy incydenty związane z przemocą rówieśniczą. Czy podejmuje skuteczne działania w celu łagodzenia konfliktów i zapobiegania przemocy?
- Reakcje uczniów na przemoc- Zwróć uwagę na reakcje innych uczniów na sytuacje przemocy rówieśniczej. Czy reagują aktywnie, poprzez udzielanie wsparcia ofiarom i zgłaszanie incydentów, czy też pozostają bierni lub wykazują obojętność?
2. Kwestionariusze (tradycyjne, online)
Dzięki temu sposobowi możesz dowiedzieć się, czy problem dręczenia dotyczy Twojej klasy. Najczęściej są to ankiety anonimowe, które mogą wypełnić zarówno uczniowie, jak i rodzice.
3. Socjometria (różne rodzaje)- pomaga w rozpoznaniu więzi, relacji w klasie. Pamiętaj jednak, że socjometria może też przynieść negatywne skutki takie jak pogorszenie się relacji w klasie. Stosując tę metodę bądź ostrożna/y.
Strategie w przypadku profilaktyki przemocy rówieśniczej
W zależności od skali problemu, nasze działania będą się różnić. Przedstawię kilka pomysłów, narzędzi które możesz wykorzystać w swojej pracy.
1. Integracja
Jednym z podstawowych działań profilaktyki przemocy rówieśniczej jest wsparcie w budowaniu pozytywnych relacji w klasie.
Kilka przykładowych zabaw integracyjnych znajdziesz tutaj:
2. Tworzenie zasad
Bardzo ważne jest tworzenie zasad współpracy w zespole klasowym.
3. Działania edukacyjne
W pracy z uczniami nie powinniśmy pomijać edukacji w zakresie przemocy rówieśniczej, reagowania w przypadku dręczenia.
W ramach edukacji możesz wykorzystać książki dla dzieci. Polecam Twojej uwadze książkę Nie daj się gnębić. Książka, która dodaje siły Magdaleny Młodnickiej i Wydawnictwa Jedność. Moim zdaniem to bardzo ważna pozycja, która nie tylko rzuca światło na problem przemocy rówieśniczej, ale także stanowi cenne narzędzie edukacyjne i wychowawcze dla czytelników przede wszystkim w wieku edukacji wczesnoszkolnej, ale i nie tylko.
Przemoc rówieśnicza, która jest tematem przewodnim tej książki, przedstawiona jest na różne sposoby, od fizycznych ataków po subtelne formy wykluczenia i znieważenia. Książka przedstawia zarówno punkt widzenia ofiary, jak i sprawcy, a także świadków nękania. Młody czytelnik, dzięki tej publikacji dowie się jakie są przejawy przemocy, jakie są jej skutki dla całej triady (ofiary- sprawcy- świadka). Co ważne, autorka nie pozostawia czytelnika z poczuciem bezradności. Magdalena Młodnicka nie tylko identyfikuje problem, ale także proponuje konkretne strategie i narzędzia, które mogą pomóc w zapobieganiu przemocy rówieśniczej. Bardzo podoba mi się, że są pokazane sposoby, które też my, nauczyciele możemy wykorzystać w pracy z uczniami.
Autentyczność tej książki sprawia, że dzieci mogą z łatwością zidentyfikować się z bohaterką i zrozumieć, że nie są same w swoich trudnościach. Przez historię Lenki, dzieci mogą zobaczyć, jak ważne jest odważne szukanie pomocy i rozmowa z odpowiednimi osobami, takimi jak rodzice, nauczyciele lub szkolny psycholog, pedagog. Ta książka podkreśla, że mówienie o problemach jest jednym z kluczowych kroków w walce z znęcaniem się.
Ta publikacja może być wykorzystana zarówno profilaktycznie, jak i gdy zauważymy pierwsze przejawy przemocy rówieśniczej w naszej klasie.
Jest to naprawdę doskonałe narzędzie do pracy z dziećmi. Jest to książka wspierająca, edukacyjna i przede wszystkim profilaktyczna. Pomaga podnieść świadomość dzieci na temat znaczenia szacunku i bezpieczeństwa w szkolnym środowisku.
Jak podoba Ci się ta książka?
4. Współpraca z rodzicami
Angażowanie rodziców w proces zapobiegania przemocy rówieśniczej poprzez informowanie ich o problemie, udział w spotkaniach informacyjnych i zachęcanie do rozmów z dziećmi na ten temat może pomóc w budowaniu wspólnego frontu przeciwko przemocy.
5. Zwiększanie poziomu zaangażowania uczniów
Istotne jest zaangażowanie uczniów w działania mające na celu przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej. Można to osiągnąć poprzez tworzenie grup wolontariackich, które organizują projekty edukacyjne, spotkania integracyjne czy wydawanie gazet szkolnych.
Mam nadzieję, że artykuł jest dla Ciebie przydatny. Daj znać, czy potrzebujesz więcej wiedzy w temacie przemocy rówieśniczej!
Podstawowe informacje
Tytuł: Nie daj się gnębić. Książka, która dodaje siły
Autorka: Magdalena Młodnicka
Wydawnictwo Jedność
Wiek: 7+
Cena okładkowa: 22,90 zł
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz